Samowola budowlana w Polsce

Przeczytaj także: Samowola budowlana - cienka i kosztowna granica

Badaniem ruchu budowlanego w Polsce zajmuje się Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, który sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa w procesie budowlanym i użytkowaniu obiektów budowlanych. Z badań Urzędu odnośnie samowoli budowlanych wynika, że w 2018 roku zalegalizowano jedynie 280 obiektów budowlanych. Jest to najniższy wynik na przestrzeni trzech ostatnich lat. Dużą część – 40,7% wszystkich zalegalizowanych obiektów – stanowią budynki jednorodzinne, których było 114. Jeśli chodzi o nakazy rozbiórki, to w przeciągu trzech lat ich liczba maleje. Z tytułu samowoli budowlanej wydano ich w 2018 roku 1 733. W stosunku do 2017 r. nakazów jest mniej o 20,5%, a w relacji do 2016 r. – o 33,4% mniej. W minionym roku wykonano również 564 rozbiórki ze względu na realizacje budynków niezgodnie z warunkami pozwolenia na budowę. Ich liczba z roku na rok również maleje.

Decyzję, czy dany obiekt budowlany jest samowolą budowlaną, wydaje inspektor nadzoru budowlanego, który ma prawo nakazać rozbiórkę całego obiektu lub jego części. Od każdej reguły istnieją jednak wyjątki i tak jest w tym przypadku. W wyjątkowych sytuacjach opisanych przez prawo budowlane można uniknąć rozbiórki obiektu budowlanego. Warunkiem jest przeprowadzenie procesu legalizacji samowoli budowlanej.

Zalegalizowanie samowoli budowlanej wymaga dopełnienia takich samych formalności, jakie byłyby potrzebne do legalnego postawienia obiektu (tj. dostarczenie m.in. projektu budowlanego, zaświadczenia z urzędu gminy o zgodności z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub warunkami zabudowy) w terminie wyznaczonym przez nadzór budowlany. Po weryfikacji dokumentów inspektor nadzoru budowlanego określa opłatę legalizacyjną. W momencie uregulowania przez właściciela opłaty następuje zatwierdzenie projektu budowlanego i samowola budowlana zostaje zalegalizowana. W przypadku, gdy wybudowana samowola budowlana nie jest zgodna z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub - w przypadku braku MPZP - z warunkami zabudowy, właściciel nie ma możliwości zalegalizowania obiektu budowli. Jeśli próba legalizacji samowoli jest nieudolna, zostanie wydana decyzja nakazująca rozbiórkę.

W 2019 roku Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju ogłosiło projekt zmian warunków legalizacji samowoli budowlanych, które mają ponad 20 lat. W nowelizacji ustawy wymieniono listę dokumentów, które są wymagane do legalizacji takiej samowoli budowlanej, są to: zawiadomienie o zakończeniu budowy, oświadczenie o posiadanym prawie do nieruchomości, oświadczenie o terminie zakończenia budowy, inwentaryzacja powykonawcza oraz ekspertyza techniczna, która potwierdzi, że obiekt jest bezpieczny. Warunkiem skorzystania z abolicji jest „wiek” oraz brak wszczętego postępowania administracyjne w sprawie samowoli budowlanej. Legalizacja tą drogą nie wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty legalizacyjnej.

Jaka jest skala problemu samowoli budowlanych w Polce? Tego nikt nie wie. Główny Urząd Nadzoru Budowlanego szacuje, że w Polsce może być to nawet pół miliona budynków. Ułatwienie procesu legalizacji samowoli budowlanej wydaje się być słuszne, w szczególności biorąc pod uwagę, że w wybudowanych przed laty samowolach często mieszkają osoby, które z budową danego obiektu nie miały nic wspólnego, na przykład spadkobiercy tych, którzy dokonali samowoli.

Klaudia Jastrzębska, Specjalista ds. Analiz i Rozwoju w Projekcie AMRON III, Analityk GIS