Rachunek powierniczy a ochrona praw nabywcy mieszkania

Przeczytaj także: Rachunek powierniczy a postępowanie upadłościowe

Co do zasady jednak czynności powiernicze pozostają poza regulacją ustawową. W doktrynie jak i orzecznictwie wskazuje się, że powiernictwo, mające swoje korzenie już w prawie rzymskim, opiera się prawie wyłącznie na praktyce obrotu gospodarczego. Nieliczne przypadki ustawowej regulacji czynności powierniczych, są raczej potwierdzeniem możliwości ich stosowania na mocy swobody kontraktowej, niż ich wyczerpującym uregulowaniem. Sztandarowym przykładem jest art. 102 ustawy – Prawo Bankowe, z treści którego wynika, że w celu zabezpieczenia wierzytelności banku - dłużnik albo osoba trzecia - może przenieść określoną kwotę w złotych lub innej walucie wymienialnej na własność banku. Bank po spłacie zabezpieczonej wierzytelności zobowiązany jest do zwrotu tejże kwoty.

Tak uregulowane przewłaszczenie na zabezpieczenie, jest szeroko krytykowane, gdyż nie wnosi ono zupełnie nic do tejże konstrukcji prawnej. Nie wzmacnia ona pozycji prawnej powierzającego, potwierdza jedynie stosowną w obrocie instytucje prawną. A podmioty obrotu gospodarczego ciągle zawierają umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie na mocy swobody umów dowolnie regulując jej treść. Regulacja ta bowiem nie wyłączyła możliwości zawierania umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie przez inne, niż bank, podmioty.

W przypadku powierniczego rachunku bankowego sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Oczywiście w orzecznictwie podkreśla się, że regulacja taka nie oznacza, że przed wejściem w życie przepisów Prawa Bankowego nie można było zawierać tego rodzaju umów powierniczych. Niemniej jednak, wydaje się, że bez regulacji ustawowej, instytucja ta nie miałaby takiego kształtu jak obecnie, gdyż w polskim prawie nie istnieje zasada separacji praw majątkowych. Dlatego też interwencja ustawodawcy była niezbędna. Po tym krótkim, lecz niezbędnym, wstępie należy przeanalizować rozwiązania przyjęte w Prawie Bankowym.

Zgodnie z treścią art. 59 ust. 1 Prawa Bankowego, na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone posiadaczowi rachunku – na podstawie odrębnej umowy – przez osobę trzecią. Umowę rachunku bankowego zawiera powiernik. Natomiast to umowa powiernicza określa warunki na jakich środki zdeponowane na rachunku mogą zostać wypłacone na rzecz powiernika (art. 59 ust. 3 Prawa Bankowego).

W świetle rozważań dotyczących ochrony praw nabywców z umów deweloperskich istotne są dwie rzeczy. Po pierwsze, środki zdeponowane na powierniczym rachunku bankowym stanowią odrębną masę majątkową - odrębną od majątku powiernika. Oznacza to, że w przypadku egzekucji czy upadłości powiernika, ze środków tych osobiści wierzyciele powiernika, nie mogą się zaspokoić (art. 59 ust. 4-6 ustawy – Prawo Bankowe). Sytuacja taka, jak to już było wykazane wyżej, jest możliwa tylko i wyłącznie dzięki interwencji ustawodawcy. Drugą kwestią jest korzystanie z dobrodziejstwa separacji mas majątkowych. W takim wypadku, umowa powiernicza będąca podstawą zawarcia umowy powierniczego rachunku bankowego musi być umową z datą pewną (art. 59 ust. 7 Prawa Bankowego).

Ratio legis tejże regulacji, to zapewnienie jak największej ochrony powierzającemu. Jednakże cel ten nie został do końca osiągnięty. O ile bowiem pozytywnym aspektem regulacji art. 59 Prawa Bankowego, jest ustanowienie zasady separacji mas majątkowych, odnośnie majątku zdeponowanego na rachunku powierniczym, to pozostawienie stronom ustalenia warunków wypłat zdeponowanych środków, znacząco obniża ochronę powierzającego. Skuteczność tej ochrony zależy każdorazowo od jakości zapisów umowy powierniczej, dlatego też należy uznać, że ustawodawca nie osiągnął zakładanego celu, poprzez takie sformułowanie treści art. 59 Prawa Bankowego.